Đêm 30 Tết năm ấy, có một người khách đặc biệt và cũng là một bệnh nhân, đến Đại Yên chúc Tết cụ Nguyễn Đức Cần. Người khách đó chính là cụ Hoàng Thị Thế -một người con gái của lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Yên Thế - Hoàng Hoa Thám.Chúng tôi xin trích dẫn một tư liệu sau :
Đặng Thị Nhu - Bà Ba Đề Thám anh hùng
Bà Đặng Thị Nhu ( Đặng Thị Nho ) sinh trưởng trong một gia đình nông dân nghèo khó ở Yên Thế (Bắc Giang). Miền đất này đã tạo nên cho bà trở thành thiếu nữ gan dạ tháo vát và giàu lòng yêu nước thiết tha.
Trong cao trào yêu nước chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân ta cuối thế kỷ thứ XIX và đầu thế kỷ thứ XX, cuộc khởi nghĩa của Hoàng Hoa Thám và nông dân vùng Yên Thế là cuộc đấu tranh vũ trang quyết liệt nhất, kéo dài nhất và cũng làm cho giặc lo ngại nhất. Cuộc khởi nghĩa kéo dài tới 30 năm, trong cuộc khởi nghĩa này, bà Đặng Thị Nhu đã góp phần quan trọng cùng chồng xông pha trận mạc.
Khoảng đầu năm 1894, nghĩa quân Yên Thế ở vào một giai đoạn gay go ác liệt, lực lượng bị tiêu hao sau nhiều trận chiến, nghĩa quân đành phải phân tán, một bộ phận lánh sang Thái Nguyên. Bản thân Hoàng Hoa Thám lúc đó cũng bị địch truy lùng gắt gao nên phải ẩn náu trong núi rừng. Một buổi chiều khi tới làng Vạn Vân, trên đường đi bỗng Hoàng Hoa Thám gặp một cô gái xinh đẹp, khỏe mạnh đó là Đặng Thị Nhu. Đề Thám nói dối với cô Nhu, ông là người đi buôn, bị kẻ cướp lấy hết tiền nong vốn liếng, trời lại sắp tối, sẵn lòng thương người, cô Nhu đưa khách về nhà diện kiến với cha.
Cha cô có người con nuôi là Thông Luận là một vị tướng của Đề Thám, hôm ấy cũng về thăm cha nuôi, cũng từ đó, gia đình cô Đặng Thị Nhu trở thành cơ sở của nghĩa quân và cô Nhu trở thành người giúp việc đắc lực cho Đề Thám. Thấy Đề Thám và cô Nhu tâm đồng ý hợp, với sự cho phép của cha già, chẳng bao lâu cô Nhu trở thành vợ ba của Hoàng Hoa Thám, thành hôn Đặng Thị Nhu có tên mới là “Bà Ba Cẩn”. Sát cánh bên chồng bàn định kế hoạch xây dựng lực lượng, bà Ba Cẩn đã đề xuất ý kiến là ta nên tranh thủ sự hòa hoãn, để xây dựng lực lượng, để có thực lực chiến đấu lâu dài. Bà phân tích cặn kẽ, lập luận vững chắc, đã được tướng lĩnh nghĩa quân và thủ lĩnh Đề Thám tán thành.
Đến năm 1907, nghĩa quân của Đề Thám đã lan rộng đến Hà Nội, do sáng kiến và tổ chức của bà Ba Cẩn, Đảng Nghĩa Hưng một tổ chức yêu nước chống Pháp được thành lập ngay ở Hà Nội. Đảng Nghĩa Hưng đề ra kế hoạch đánh úp Pháp và đầu độc lính Pháp tại Hà Nội. Việc tiến hành bị lộ nhưng đã làm bọn Pháp rất hoang mang lo sợ.
Ngày 29-1-1909, quân Pháp tập trung lực lượng đánh vào Yên Thế, bà Ba Cẩn đã chỉ huy nghĩa quân chiến đấu kiên cường, kêu gọi binh sĩ người Việt quay lại với dân với nước. Bà Ba Cẩn đã chiến đấu dũng cảm liên tục 10 tháng trời nhưng thế giặc càng ngày càng mạnh, rồi chẳng may sáng ngày 1-12-1909, bà Ba Cẩn cùng con gái bị giặc bắt cùng một số chiến hữu. Thực dân Pháp đã đem bà đi đày cùng con gái sang Guyane (Nam Mỹ). Dọc hải trình viễn dương, thừa lúc quân canh sơ ý, bà đã nhảy xuống biển tuẫn tiết.
Là một cô gái nông dân, với ý chí căm thù giặc sâu sắc, bà Đặng Thị Nhu đã trở thành vị chỉ huy mưu hoạch chiến đấu oanh liệt và đã anh dũng hy sinh. Tấm gương dũng cảm, bất khuất của bà góp phần làm rạng ngời thêm truyền thống anh hùng của phụ nữ Việt Nam ta.
-----------------------------------------------------
 |
| Bà Đặng Thị Nho và con gái Hoàng Thị Thế |
Năm 1913, để xoa dịu sự phẫn nộ của dân chúng, thực dân Pháp đưa bà Thế (lúc đó 10 tuổi) sang Pháp. Sau đó, bà dần nổi danh, ở tuổi 15 đã đóng phim Một Bức Thư, mà báo Pháp gọi bà là "công chúa Tàu". Bà lấy chồng người Pháp là ông Robert Bourges một nhà sản xuất rượu vang ở Toulouse đầu năm 1930 và có lúc sinh sống ở Bỉ. Sau này, vào cuối thập kỷ 60, bà về sống ở khu Văn Chương , Hà Nội.
Riêng ông Hoàng Văn Vi, tức Phồn, còn ít được biết.
Năm 1935, báo Ngày Nay của nhóm Tự lực Văn đoàn có cử phóng viên lên tận Bắc Giang, tìm gặp nhân vật này, đến tận làng Trũng nơi sinh trưởng của Đề Thám. Cuộc gặp gỡ thú vị này được chính Việt Sinh kể lại trong phóng sự dài Bóng người Yên Thế từ Hồ Chuối đến Đền Gồ, đăng tải hai kỳ liền trên Ngày nay. Bài báo cho biết, ông Vi sinh năm 1908 ngay tại đại bản doanh Phồn Xương của Đề Thám ở Yên Thế, nghĩa là khi cha mất, ông mới 5 tuổi. Thực dân Pháp bắt được ông, khi ông mới lên 7 tuổi. Chúng giao ông cho án Giáp Bắc Ninh nuôi và cho ông đi học trường tỉnh nhưng "mỗi bước đi tới trường đều có hai người lính đi kèm" sợ ông trốn... Khi ông 15 tuổi, người Pháp cho ông lên Hà Nội học trường bách nghệ. Ông mê nghề máy móc, nhưng người ta chỉ cho học nghề mô.c. Sau 3 năm, ông xin về quê nhà làm ăn, lấy vợ là con gái ông Thống Luận, một bộ tướng cũ của Đề Thám..”
Có một sự tình cờ của lịch sử: Một trong những mưu sỹ thân cận của lãnh tụ Đề Thám là cụ nho Toàn tức cụ Nguyễn Đức Toàn, là ông nội của cụ Nguyễn Đức Cần.
Nhớ lại đêm giao thừa năm ấy, mọị người vẫn còn nhớ cụ Hoàng Thị Thế, mặc một chiếc áo gấm đỏ sang trọng đến chúc Tết. Cụ Thế bảo rằng: ”Ở nước Việt Nam có hai người cụ quý mến và kính trọng, đó là anh Hồ ( chủ tịch Hồ Chí Minh ) và anh Cần.” và cụ hay nói chuyện với cụ Cần bằng tiếng Pháp, có lẽ do thói quen sống lâu ngày ở nước ngoài, thành thử những bọn trẻ như chúng tôi chẳng hiểu mô tê gì cả.
Chúng tôi xin giới thiệu một bút tích của cụ Hoàng Thị Thế.
Hà Nội ngày 22 tháng 9 năm 1980
Anh Cần thân
Tôi có nhời hỏi thăm anh và gia đình, nếu được mạnh khoẻ thì tôi lấy làm mừng.
Tôi vẫn nhớ đến anh , nhưng đường xa xôi không đến được.
Anh đã chữa cho tôi 4 năm trước khỏi, bây giờ nó lại về đường ruột nhiều, hơi táo bón.
Tôi vừa mới ốm hôm thứ 3 vừa rồi…sốt 4 đêm ngày liền…cả đời không bao giờ tôi ốm như vừa rồi. Tôi ở bên Pháp hơn 30 năm không bao giờ tôi đi bệnh viện .Hôm nào , tôi cố đến thăm anh, nhưng anh phải cho tôi sức khoẻ.
Chúc anh được mạnh khoẻ
Kính thơ
Hoàng Thị Thế
* Cụ Thế không chỉ nổi danh là con gái của Hùm thiêng Yên Thế, mà cụ còn có một tài năng đặc biệt là dự báo được tương lai và vận mệnh của con người qua ngày sinh tháng đẻ hoặc nhìn khí sắc của họ.
